شاخک های بینی که به آنها توربینه هم گفته می‌شود، ساختارهایی در دیواره کناری داخل بینی هستند که به صورت برجستگی هایی در داخل راه هوایی بینی دیده می شوند. آنها در واقع برجستگی های استخوانی هستند که به وسیله لایه های مخاطی پوشانده می شوند و به عنوان یک بافت برای هدایت بهتر جریان هوای ورودی به کار می روند و نقش به سزایی در گرم و مرطوب‌کردن هوای تنفسی دارند.
عواملی هستند که سبب بزرگ شدن و تورم شاخک های بینی می شوند و در نتیجه این امر سبب مسدود شدن راه تنفسی بیمار و بروز اختلالات تنفسی می شود. علت بزرگ و متورم شدن شاخک ها در این شرایط این است که جریان خون بیشتری وارد آنها شود تا بتوانند با عفونت مبارزه کنند.
انواع شاخک های بینی
در هر حفره بینی، سه شاخک (فوقانی، میانی و تحتانی) قرار دارد .شاخک های میانی و تحتانی شاخک های اصلی هستند که به طور طبیعی بزرگ و کوچک می شوند. این شاخک‌ها گاهی به‌طور غیرطبیعی، بزرگ شده و سبب انسداد بینی می‌شوند و مشکلاتی مثل صدای تودماغی و خشک‌شدن گلو را برای بیمار ایجاد می‌کنند.
شاخک فوقانی بینی: شاخک فوقانی در بالای دو شاخک میانی و تحتانی قرار دارد و در مقایسه با آنها کوچکتر است.
شاخک میانی بینی: این دسته از شاخک‌ها در میان شاخک تحتانی و فوقانی قرار دارد. هنگام سرما خوردگی شاخک‌های درونی بینی متورم و بزرگ‌تر از حالت عادی می‌شوند تا با عفونت‌های ایجاد شده مقابله کنند. همچنین زمانی که مبتلا به حساسیت می‌شوید، شاخک‌ها بزرگ خواهند شد.
شاخک تحتانی بینی: پایین‌ترین شاخک‌ها، شاخک تحتانی است. در صورت بزرگ و متورم شدن شاخک‌های تحتانی مسیر هوایی و راه‌های تنفسی مسدود خواهد شد. شاخک وسطی و تحتانی بینی هوای ورودی را گرم، مرطوب و آماده برای ورود به شش‌ها می‌کنند. شاخک‌ها دارای مژک‌های بسیار ریزی هستند که از ورود ذرات ریز، ویروس، گرد و غبار و عفونت به شش‌ها پیشگیری می‌کنند. شاخک‌های درونی بینی با اینکار از بدن محافظت می‌کنند. و یک محیط مناسب برای گلبول‌های سفید فراهم می‌سازند.
عوامل تورم شاخک های بینی
- سرماخوردگی
- عفونت
- آلرژی
- پولیپ
- انحراف تیغه میانی بینی
بزرگی غیرطبیعی شاخک ها یا ناشی از وضعیت استخوانی شاخک (انحراف تیغه میانی بینی) و یا ناشی از تورم مخاط شاخک (آلرژی و …) می باشد. اگر اسکلت استخوانی شاخک بزرگ باشد یا نحوه قرارگیری آن به‌گونه‌ای باشد که راه هوایی را تنگ کند باید با جراحی، قسمتی از این استخوان برداشته شود و اگر علت، تورم مخاط شاخک باشد، پزشک علاوه بر درمان دارویی، با اقداماتی مانند: کوترکردن یا سوزاندن شاخک و یا با استفاده از امواج رادیویی مقداری از حجم مخاط را کم کرده و مسیر راه هوایی بیمار را باز می کند.
وظایف شاخک های بینی
- گرم کردن هوای تنفس شده قبل از رسیدن به ریه ها
- حفظ بدن در مقابل عفونت و آلرژن هایی که با هوای تنفسی وارد بینی می شوند.
- جمع آوری باکتری هایی به نام لیزوزیم برای مبارزه با عفونت
تشخیص بزرگی شاخک های بینی
در بسیاری از موارد بیماران بزرگی شاخک های بینی خود را با پولیپ بینی اشتباه گرفته و با تصور اینکه به پولیپ بینی مبتلا هستند به پزشک مراجعه می کنند، در حالی که پزشک به راحتی و با معاینه داخل بینی بیمار، بزرگ شدن شاخک های بینی او را تشخیص می دهد. همچنین در بعضی موارد این تشخیص با کمک اشعه ایکس و عکسبرداری صورت می گیرد.
روش های اصلاح شاخک های بینی
اصلاح شاخک های بینی با لیزر یا اسید: متأسفانه در این روش مژک های مفید از بین می روند. لیزر می تواند زیر مخاط نیز به کار برده شود، در این صورت فقط بافتی که زیر پوشش شاخک ها قرار دارد تحت تاثیر قرار می گیرد.
جراحی توربینوپلاستی (Turbinoplasty): جراحی توربینوپلاستی نوعی از عمل بینی است که طی آن استخوان توربینه تحتانی با حفظ حداکثری مخاط کوچک برداشته می شود و البته بعضی اوقات مقداری از مخاط نیز برداشته می شود. انسداد راه هوایی بینی گاهی ناشی از بزرگی دائم شاخک های بینی، به خصوص، شاخک های تحتانی است، هر چند که این امر گاهی به علت بزرگی شاخک های میانی بینی نیز رخ می دهد. بنابراین توربینوپلاستی ممکن است تحتانی یا میانی باشد. امروزه برداشتن کامل شاخک های بینی عملی منسوخ و بسیار پرعارضه تلقی می شود.
به همین دلیل روش های متنوع توربینوپلاستی جایگزین جراحی های توربینکتومی شده است. بزرگی بیش از حد شاخک تحتانی ممکن است دوطرفه یا یک طرفه باشد. شاخک تحتانی بینی دارای گیرنده های ویژه ای در قدام خود است که فیدبک تنفسی مطلوبی را در هنگام عبور هوا ایجاد می کند. به علاوه، در فیزیولوژی بینی شامل تصفیه، رطوبت و گرم کردن هوای ورودی به بینی نقش مهمی دارد. در تمام انواع توربینوپلاستی لازم است تا حد امکان مخاط پوشاننده شاخک های بینی حفظ شود.
دو روش عمده توربینوپلاستی تحتانی شامل جراحی زیرمخاطی و توربینوپلاستی به کمک امواج کاهش دهنده حجم مانند لیزر و رادیوفرکانس است. توبینوپلاستی میانی اکثرا به علت بزرگی بیش از حد شاخک میانی در اثر هوادار شدن آن موسوم به کونکا بولوزا انجام می شود. در این نوع توربینوپلاستی به استفاده از اندوسکوپ، لایه لترال شاخک میانی بینی برداشته می شود.روش های مختلفی برای انجام توربینوپلاستی در صد سال اخیر پیشنهاد شده است. ولی هنوز یک روش قطعی برای توربینوپلاستی در جراحی بینی وجود ندارد.
از آنجایی که در جراحی زیبایی بینی معمولاً از حجم بینی کاسته می‌شود، جراح بینی باید توجه ویژه‌ای به فضای داخل بینی داشته باشد و چنانچه قبل از جراحی شاخک‌های بینی حتی به مقدار مختصر بزرگ باشند، لازم است که جراح طی جراحی نسبت به کوچکتر و جمع‌تر کردن آنها اقدام کند تا از انسداد بینی و عوارضی مثل صدای تودماغی و تنفس صدا‌دار جلوگیری به عمل‌آید.
نکته مهم این است که هیچگاه شاخک های بینی به طور کامل برداشته نمی شوند. برداشت کامل شاخک های بینی سبب ایجاد یک بینی بسیار خشک و پر از دلمه می شود.
هدف از جراحی توربینوپلاستی
هدف از جراحی توربینوپلاستی، کاستن از اندازه شاخک های بینی و تغییر شکل آنها است تا حجم هوای ورودی از طریق بینی مجددا افزایش یابد.
محدودیت‌ها و مراقبت‌های دوران بهبود در بیماران مختلف، براساس عوارض جانبی و نوع جراحی، متفاوت خواهد بود. احساس درد، کوفتگی و گرفتگی بینی از جمله عوارض مشترک در میان اکثر بیماران است که بعد از مصرف داروهای تجویز شده بهبود خواهد یافت.
احتمال دارد که احتقان بینی تا 4 الی 5 هفته بعد از عمل احساس شود. همچنین مشاهده خون و ترشحات بینی از جمله عوارض شایع عمل است که در صورت رعایت دستورالعمل‌های جراح و مصرف به موقع داروهای تجویز شده، بهبود خواهد یافت.